Het kind en het badwater

Standpunt Kannet Gazet - juli 2025

Hij viel als het ware uit de lucht, zonder aankondiging of overleg: de conceptnota van Vlaams minister Gennez voor een vernieuwd beleid in de handicapsector. De focus op ‘nieuw’ is te merken in de nota die op bepaalde punten duidelijk een andere weg inslaat. Akkoord, er moeten zaken veranderen. We weten allemaal dat het systeem vandaag de dag niet meer houdbaar is, met duizenden wachtenden en een papieren recht op een budget dat niets om het lijf heeft. We weten ook dat er nooit voldoende financiële middelen vrijgemaakt zullen worden door een regering om dat volledig op te lossen. Vinden we dat ok? Nee, natuurlijk niet! Voor ons blijft een open-end financiering om de ondersteuningsnoden van mensen met een handicap op te lossen steeds de basis. Maar we kunnen niet anders dan rekening houden met die realiteit en roeien met de riemen die we krijgen.

Eenvoudiger en transparanter

We staan dan zeker ook niet huiverachtig tegenover een hervorming en we lezen positieve zaken in de nieuwe conceptnota. Er komt meer transparantie bij de verantwoording van het budget, zowel bij de budgethouder als bij de vergunde zorgaanbieder. Dit zorgt voor meer duidelijkheid voor iedereen. Dat kunnen we alleen maar toejuichen. We lezen ook dat er stappen gezet worden richting meer eenvoudige en toegankelijke informatie, dicht bij de mensen, en dat de artificiële kloof tussen minder- en meerderjarigen gedicht wordt. Uiteraard zijn we hier voorstander van.

Meer gepaste zorg voor meer mensen

Natuurlijk moet er iets gebeuren aan de steeds groeiende wachtlijsten bij bijna alle instanties, met als kers op de taart de wachtlijsten om op ‘de wachtlijst’ te geraken. Maar het kernidee achter persoonsvolgende financiering zit goed en dient voor ons altijd en bij elke hervorming de basis te blijven. Dus ja, hervormingen dringen zich op. Maar… je kan echt niet raken aan zelfbeschikkingsrecht, keuzevrijheid, kwaliteit van leven, recht op ondersteuning (niet enkel zorg), nadruk op participatie, budgetten op maat, vraaggestuurd werken, leven in de samenleving (niet ernaast), etc.

De conceptnota vertrekt vanuit het VN-verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap, in het bijzonder artikel 19: het recht om te wonen waar en hoe je wil. Die voorbode geeft het signaal dat inclusief wonen en keuzevrijheid de rode draad zullen vormen van de hervormingen. Bovendien bieden de hervormingen perspectief voor meer mensen. Want, zo zegt de minister: “Dankzij Vooruit gaan duizenden mensen met een handicap extra gepaste zorg krijgen”. Toch maken we ons na het lezen van de nota zorgen en krijgen we ook veel bezorgde mails en telefoontjes van jullie, onze leden.

Vraaggestuurd?

Om de wachtlijsten weg te werken, komt een heel sterke focus op Rechtstreeks Toegankelijke Hulp (RTH). Mensen zullen meer ondersteuning kunnen krijgen bij een vergunde zorgaanbieder, het aanbod wordt uitgebreid en werkt ‘vraaggestuurd’. RTH is vandaag echter slechts een klein puzzelstukje in de grote puzzeldoos van ondersteuningsmogelijkheden. Ook kan je je afvragen hoe vraaggestuurd ondersteuning is die vertrekt vanuit een aanbod.

Door de hervormingen zal de groep die toegang krijgt tot een PVB kleiner worden en geselecteerd via een ‘zorgniveauscreener’. Wij betwijfelen of RTH voldoende is om tegemoet te komen aan de noden van een groot deel van de mensen die niet meer in aanmerking zullen komen voor een budget. We vrezen dat dit ons terug in de tijd katapulteert, toen het enige aanbod voor mensen met een handicap een dagcentrum of tehuis was en diezelfde groep uit de boot viel.

Handicapspecifiek

Met de sterke focus op RTH in ons achterhoofd lezen we even verderop in de nota de maatregelen om de bestedingsregels voor een PVB te verstrengen. Dan worden we toch wat ongerust. Het goede aan het systeem vandaag de dag is dat er heel veel bestedingsmogelijkheden zijn voor een budget. Dit zorgt ervoor dat je als persoon met een handicap zélf keuzes kan maken op basis van wat het beste past bij jouw situatie. Het budget zal na de hervormingen enkel nog dienen voor handicapspecifieke ondersteuning. Wat je nu allemaal met een budget kan betalen, valt volgens de minister niet te verantwoorden. We begrijpen die redenering, maar waar wat bedoelt de minister met handicapspecifiek? Voor ons is dit de ondersteuning die je nodig hebt omwille van je handicap. Zo kan een poetshulp voor ons handicapspecifiek zijn, net zoals een vrijwilliger die je naar je bestemming helpt of een assistent die je helpt met eten.

Stel je voor… een jongeman in een rolstoel is net alleen gaan wonen. Die heeft niets aan dagbesteding in een voorziening, die hoeft geen begeleider aan huis die mee een gezond weekmenu komt opstellen voor de week of hem helpt met zijn administratie. Wat die man misschien wél nodig heeft -maar vraag het hem vooral zelf, want wij gaan dat voor hem niet bepalen- is hulp in het huishouden, een vrijwilliger of assistent die hem naar zijn lief brengt en een dienst aangepast vervoer die hem naar zijn werk rijdt omdat de toegankelijkheid van het openbaar vervoer nog altijd schromelijk tekortschiet.

Alles staat en valt met de invulling van de definitie ‘handicapspecifiek’. Gaat ze breed of net heel eng? Als je een enge definitie van ‘handicapspecifiek’ hanteert, dan kan enkel zorg geleverd door een vergunde zorgaanbieder nog komen vanuit de handicappot. Wij hopen dan ook dat de Minister onze brede visie op ‘handicapspecifieke’ ondersteuning deelt. Want hoe moet het anders? Uit eigen zak betalen? Dan slikken we 40 jaar emancipatiestrijd voor een inclusieve samenleving in. Of moeten we hiervoor dan RTH aanspreken en een achtvoud betalen? Dat lijkt ons ook geen besparing…

Een zaak voor alle beleidsdomeinen

Of moeten mensen met een handicap misschien gaan bedelen bij andere beleidsdomeinen om alsjeblieft toegankelijker te worden? Want volgens de minister heeft elk beleidsdomein een taak te vervullen in het creëren van een inclusieve maatschappij en moet niet alles bij Welzijn terecht komen. In theorie volgen we de minister. Een persoonsvolgend budget mag inderdaad niet het excuus zijn voor andere beleidsdomeinen om niet te werken aan toegankelijkheid.

Toch stellen we ons de vraag hoe deze omslag in zijn werk zal gaan. We pleiten om er omzichtig mee om te gaan zodat mensen met een handicap niet in de kou staan als andere beleidsdomeinen hun verantwoordelijkheid niet opnemen. In het slechtste geval zullen mensen met een handicap weer alles zelf moeten betalen om nog te kunnen participeren. Want ook al krijgen duizenden mensen méér dan misschien wel gepaste zorg, kansen tot ontplooiing en participatie worden in dit scenario beknot voor nog meer duizenden mensen!

Goede bedoelingen

We hoorden de minister na de lancering van de nota en haar bedoelingen zijn oprecht goed. Ze vindt de wachtlijsten net zo onaanvaardbaar als wij en staat erop dat het vernieuwde beleid echt een verschil kan betekenen voor méér mensen met een handicap dan vandaag de dag. Vanuit die intentie wil ze hervormen. Dat vinden we nobel en daar staan we achter. We zijn wél bezorgd over de manier waarop: we lezen in de nota een sterke focus op kwalitatieve zorg en minder op kwaliteit van leven. Dat vinden we een spijtige zaak. Uiteraard onderschrijven we het belang van kwalitatieve zorg, maar handicap is veel meer dan dat.

Keuzevrijheid, zelfregie, vraagsturing… daar ijveren we al decennialang voor en het voelt alsof we met deze conceptnota stappen terugzetten. Maar misschien is het een eerste gevoel… De nota is immers een kader waarbinnen nog ruimte is om te concretiseren. Het is nu aan ons als belangenorganisatie om bij de concretisering van de conceptnota de fundamentele principes terug op de voorgrond te krijgen. Wij willen er constructief met de andere middenveldspelers, administratie en politiek aan meewerken. Zodat het kind niet met het badwater wordt weggegooid.

Benieuwd naar onze insteek voor grondige hervormingen? Lees het in de bijlage hieronder.